7. Herri lanak, garraioak eta azpiegiturak
1. Arloa kopurutan
Aurten guztira 30 kexa jaso dira eremu honetan eta eragindako administrazioak gorabehera egindako sailkapena hauxe izan da:
– Tokiko administrazioa.....16
– Foru administrazioa.....7
– Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorra (Eusko Jaurlaritza).....6
Azpiarloen araberako banaketari dagokionez, sailkapena honakoa da:
– Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura.....8
– Garraioak.....6
– Obrak egitea.....5
– Kontratazio araubidea, ondare eta administrazioaren erantzukizuna.....4
– Herri lanak eta azpiegiturak.....3
– Herritarren eskubideak..... 2
– Nahitaezko desjabetzea.....2
Arlo honetako kexen informazio estatistikoa, ekitaldia itxi den unean, ondorengoa da.
Jaso ditugun kexen izapidetzearen egoera arrazoizkoa da, izan ere, gutxi gorabehera jaso ditugun kexen bi herenetan gure jarduketak amaitu ditugu eta amaitzeke daudenak, batez ere, laugarren hiruhilekoan jasotako kexen jarduketa-faseak dira. Beste batzuen kasuan, arazoa da ez dugula administrazioaren erantzunik jaso edo erantzuna berandu jaso dugula eta, horrenbestez, gure balorazioa ere atzeratu da. Oro har, herri-administrazioen erantzuna zentzuzkoa izan da eta, jarduera okerren bat antzeman dugunean, helarazi dizkiegun oharrei erantzuna eman diete.
2. Kexarik aipagarrienak
Atal honetan, izapidetu ditugun kexa guztien artean, eduki formalagatik edo mahai gainean jarri duten arazoagatik nabarmendu nahi izan ditugun kexak zehaztuko ditugu.
2.1. Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura
Gipuzkoan zein Bizkaian errepide sareetako seinaleek kexak eragin dituzte, azken urteetan ahalmen handiko ardatz berrien proiekzioak eta eraikuntzak eragin dituzten aldaketak direla-eta. Bide berri horiek hirietatik ateratzeko trafiko fluxuentzako aukera desberdinak ezarri dituzte. Erreklamatzaileen ustez, jarritako seinaleek erabiltzaileak nahita nahasten dituzte ordaintzekoak diren bideak erabil ditzaten.
Hala, errepideen gaineko azken katalogoan Gipuzkoako Foru Aldundiak erabili zituen seinaleekiko desadostasuna adierazi zuen pertsona batek aurkeztu zuen kexa aipatu dezakegu. Interesdunak foru erakundean aurkeztu zuen hasierako kexaren erantzuna jaso bazuen ere, ez zegoen ados erantzunarekin, bere ustez, foru administrazioak akatsak egin baitzituen eta horrek herritarrentzako informaziorik eza eta, sarearen erabiltzaile diren heinean, eragozpenak eragin zizkien. Beste alderdi batzuen artean eta beste bide batzuen onurarako, N-1 errepidera sartzeko dauden seinale eskasak aipatu zituen.
Mugikortasun eta Bide Azpiegituren Sailak idazki zabal baten bidez jakinarazi zigun helmuga berdinera heltzeko bi bide desberdin daudenean, horren berri ematen duten ereduek ziurgabetasuna sortzen dutela erabiltzaileen artean. Elkargune batera heltzen direnean, jarraibide zehatzak eta errazak espero dituzte baina bikoiztasunekin topo egiten dute eta aurreikusi gabeko irizpideetan oinarrituta erabakia hartu behar izaten dute. Informazioa prozesatzeko behar horrek hauxe eragiten du: abiadura modu bortitzean murrizteko beharra, errepidean arreta galtzea edota elkargunean mapak kontsultatzeko gelditzea, hau da, erabiltzaile guztiek saihestu nahi dituzten eta arriskutsuak diren egoerak.
Bere aburuz, gai horren inguruan aintzat hartu behar den beste datu garrantzitsu bat da N-1 errepidea ez dagoela Europa Barneko Errepideen Sarean, gaur egun E5 eta E80 errepideak AP-1 autopistatik doaz-eta. Horrez gain, txostenak orientazioa seinaleztatzeko printzipioak jaso zituen, argitasunean, erraztasunean eta uniformetasunean oinarritutako ideiak abiapuntutzat dituztenak eta “Errepideetako arauak. 8.1-IC Araua” izenekoan definitutakoak. Honako hauek dira: kontzentrazioa, irakurgarritasuna, ulergarritasuna, jarraitutasuna eta osotasuna. Printzipio metodologiko horien testuinguruan, amaierako xedea elkarguneetan erakutsi daitezkeen helmugak zehaztea da.
Laburbilduz, gure esku-hartzea amaitutzat jo genuen onartu genuenean seinaleek hainbat aukera onartu ahal dituztela eta, emaitzen inguruan desadostasunak badaude ere, administrazioak interpretazio eta zuhurtasun tarte zabala daukala, aukeratutako irizpidea beste batekin ordezkatzea eragozten duena (honako salbuespen honekin: boterearen desbideratzea, arbitrariotasuna edo hautatutako irizpidearen justifikaziorik eza egon denean).
2.2. Herritarren eskubideak
Atal honetan Euskaltzaindia plazan autobus geltokia eraikitzeko aurreikuspena dela-eta eragindako pertsonen plataformak aurkeztu zuen kexa gogora ekarri nahi dugu. Erabaki horrek Gasteizko Hirigintzako Antolakuntzako Plan Orokorrean ezarritako kultura erabilera aldatzea dakar, garraio azpiegiturentzako erabiltzeko xedearekin, zehazki, autobus geltoki bat eraikitzeko. Proiektuarekin ados ez daudela azaltzeaz gain, plataforma kexatu zen informaziorik ezaren ondorioz eta udaleko arduradunekin harremanetan egon arren eta proiektuaren garrantzia kontuan hartuta, herritarrek parte har dezaten prozesu aktiboen sustapena eskatu zuen.
Kexa aurkeztu zuten unean, Hirigintzako Antolamenduko Plan Orokorra aldatzeko espedientea izapidetze fasean zegoen, beraz, bideratutako espedientea aztertzeko eta autobus geltokiaren kokapena aldatzeko proiektuaren aurka egokitzat jotzen zituzten alegazioak aurkezteko eskubidearen berri eman genien. Horretarako, proiektua jendearentzako eskuragarri zegoen webgunearen helbidea eman genien. Aldaketa horren memoriarekin bat eginez, herritarren parte hartzerako programa bat aurreikusi zen, bai eta gizarte etxe batean proiektuaren aurkezpena egitea, proposamena deskribatzen duten liburuxkak editatzea eta Udal Plangintzaren Kontseilu Aholkulariaren txostena ere. Azken horretan, beste batzuen artean, auzotarren elkarteetako bi ordezkari eta hiriko sektoreetako kontseiluetako beste ordezkari batzuk daude.
2.3. Nahitaezko desjabetzea
Atal honetan pertsona batek bere jabetzakoak diren lursailetan eraikin bat jarri izanagatik aurkeztu zuen kexa nabarmendu nahi izan dugu. Aipatutako eraikina okupazio hori ahalbidetzen zuen titulurik gabe ezarri zen ETSk (Euskal Trenbide Sarea) Añorgako eremuan (Bilbo-Donostia linea) bidea bitan banatzeko gauzatu zituen obren ondorioz. Izapidetutako desjabetze espedientean kalte-ordaina eman zieten euren jabetzakoa den lursail bat behin-behinean okupatzeagatik eta, hala ere, esparru horretan behin betiko eraikin bat eraikitzen hasi ziren, horretarako legezko titulurik ez eduki arren. Erreklamazioa Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailean izapidetu ostean, arazoa konpondu zen, akatsa onartu ostean derrigorrezkoa zen okupazio titulua bi alderdien adostasunarekin sinatu baitzuten.
2.4. Herri lanak eta azpiegiturak
Maiz arlo horretan eragindako pertsonek gauzatutako proiektuekiko eta herri-lanaren amaierako emaitzarekiko desadostasunak mahaigaineratzen dituzte. Oro har, arazoak obren gauzatzeak berak eragiten dituen eragozpen eta traben ondoriozkoak dira baina proiektuarekiko desadostasunak biltzen dituzten kexak ere aurkeztu dira, hala nola, honako alderdi hauei lotutakoak: hartutako konponbidea, beharra zalantzan jarri izana, proposatutako aukerak ez gaitzetsi edo nahikoa motibatu ez izana, etab.
Hala, aurten jabe batek Navarreteko azpiegiturak berritzeko proiektuarekin izandako desadostasuna aipatu dezakegu. Kexaren arrazoia zen Navarreteko Administrazio Batzordeak hasiera batean onartutako proiektua aldatu zuela, derrigorrezkoak diren prozedurak jarraitu gabe eta, gainera, bere lursailaren sarreran hasten den bidea hormigoiarekin estaltzeko erabakia bertan behera utzi zuen.
Eragindako administrazioak azaldu zuen obra mota guztietan eta, are gehiago, mota horretako eta garrantzi hori duten obretan, ohikoa dela, dena modu normalean garatu arren, aldaketa eta/edo bariazio txikiren bat egitea, obren gauzatzearen ondoriozkoak diren aldaketa arrunt eta ohizkoei erantzuteko. Oro har, aldaketa horiek eskumeneko zuzendaritzaren eta esleipendunaren artean konpontzen dira. Hala eta guztiz ere, kasu zehatz horretan, aldaketa horiek eskumeneko zuzendaritzaren oniritzia lortu zuten eta herriko Kontzejuaren esku utzi ziren, hau da, erabakiak hartzeko eta auzotar guztien parte hartzerako organoaren esku, eta bertan gehiengoak onartu zituen. Bestalde,azaldu ziguten landa lursailetara sartzeko bidean zegoen hormigoia egoera onean zegoela eta ez zutela beharrezkotzat jo hori berritzea.
Motibazio hori ikusita, gure esku-hartzea amaitutzat jo genuen ez baikenuen jarduera okerrik antzeman erreferentziazko proiektuaren gauzatzean. Dena den, azpimarratu genuen espediente mota horietan obra burutu bitartean gertatzen diren gorabeherak eta egiten diren aldaketak dokumentatzeak eta arrazoitzeak duen garrantzia.
2.5. Ondare erantzukizuna
Pertsona batek kexa bat aurkeztu zuen Aretxabaletako Udalak ez ziolako ondare erantzukizuneko erreklamazio bati erantzun. Erreklamazioak herri-lan batzuk gauzatu bitartean bere titulartasunekoak diren ondasun batzuetan eragindako kalte materialak zituen hizpide. Erreklamatzailearen ustez, kaltea udaleko zerbitzu publikoen funtzionamenduari egotz zekiokeen, obrak enpresa esleipendun baten bitartez garatu baziren ere.
Beraz, kasu horretan ordenamendu juridikoak prozedura mota hori amaitzeko ezarri duen sei hilabeteko epea gainditu zen (ondare erantzukizunaren arloan Herri Administrazioen Prozeduren Araudia onetsi zuen martxoaren 26ko 429/1993 Errege Dekretuaren 13.3. artikulua) eta udalak ez zuen aurkeztutako erreklamazioari berariazko erantzuna emateko eginbeharra bete. Azkenean, udalak gatazkaren funtsaren inguruan hartu zuen erabakiak arazoa erreklamatzailearen interesen alde konpondu zuen –behintzat zenbateko ekonomikoari dagokionez-.
2.6. Garraioak
Garraioen arloan azpimarratu behar dugu arazo horiek guztiek eragin berezia dutela ezintasunen bat daukaten pertsonengan, izan ere, pertsona horiek, gaur egun ere, gainerako herritarrek baino garraio egokituko eskaintza murritzagoa daukate.
Lehenik eta behin, EuskoTren enpresa publikoak abian jarri dituen tren unitateen ezarpenaren ostean antzeman diren irisgarritasun arazoak aipatu nahi ditugu. Alde batetik, nasen ezaugarrien ondoriozko arazoak daude eta, bestetik, tren unitate berrien diseinuak eragin dituzten arazoak daude.
Geltokietan zenbait arazo antzeman dira trenbidearen eta nasaren artean dagoen distantzia dela-eta. 2012. urtean zehar, konponbideak eman izan dira trenbide sareko geltoki guztietan, arrapalak behar bezala funtzionatu dezala beharrezkoak diren parametroak betetzen saiatuz. Halaber, tren geltoki guztietan seinaleak jarri dira, kendu daitekeen arrapalaren bidez bagoira sartzeko aukera ematen duen nasaren eremua markatzeko. Hala, seinale horizontalen bidez arrapala duten tren unitatearen ateak dauden eremua mugatzen da eta seinale bertikalak gelditzeko eremua non dagoen erakusten du.
Dena den, oraindik ere bagoien diseinuari lotutako zenbait kontu direla-eta, mugikortasun urria duten pertsonek zailtasunak dituzte horiek erabiltzeko.
Zentzu horretan, gurpildun aulkien erabiltzaileek azaldu dute unitateetako arrapalaren diseinuak egoera arriskutsuak eragiten dituela gehiegizko aldapa duelako, ez delako jarraitua eta zenbait tartetan erabilera zaila delako, aulkietako gurpilak katigatzen baitira. Modu berean, adierazi dute arrapalak treneko gidariak besterik ezin dituela martxan jarri, hau da, erabiltzailea ezin da modu autonomoan mugitu. Halaber, adierazi dute bagoiaren barruan mugikortasun urria daukaten pertsonentzat erreserbatuta dagoen esparrua bizikletekin partekatu behar dutela nahitaez eta, batzuetan, horrek eragin duena da ezintasunen bat duten pertsonak erreserbatuta dagoen eremutik kanpo geratu direla.
Bestalde, errepikatu dira garraio publiko guztietako txarteletako prezioan aplikatu beharreko hobari-irizpideak bateratzeko aukera mahai gainean jarri duten kexak.
Bestalde, aipatu behar dugu erakunde honek jakin zuela zenbait arazo egon zirela Gasteizko autobus geltokian dagoen eta Lurraldebus txartela diruz betetzeko balio duen makinari lotuta. Zerbitzu hori eskaintzeko makina bakarra dagoenez eta enpresa horren txartel-leihatilaren ordutegi murriztua dela-eta, makina hori hondatu eta ez dabilen bakoitzean, erabiltzaileek, txartela kargatu ezinik, ohiko tiketa ordaindu behar izaten dute, txartela erabiltzeagatik dagokien tarifa murriztua aplikatu gabe. Lurraldebusetik azaldu digutenaren arabera, aldea ordaintzeko erreklamazioa jarri ondoren, erakunde horrek Gipuzkoako Foru Aldundiko Mugikortasun eta Garraio Publikoen Zuzendaritzara bidaltzen du eskaera, kopuruak itzultzeko ardura duen erakundea baita. Hori dela-eta, praktikan, azken erakunde horrek karga burokratiko bat dakarten hainbat izapide abian jarri behar ditu Lurraldebusek ia garrantzirik gabeko kopuruak behar bezala kobratu dituelako (izan ere, ohiko tiketaren gehienezko prezioa 10,10 eurokoa da eta txartela erabiltzeagatiko tarifa murriztua 5,19 eurokoa da, beraz, gehienez ere 4,19 € erreklama zitezkeen). Ondorioz, gure ustez, kexa konpontzeko beharrezkoak diren izapideak gehiegizkoak dira.
Dena den, erreklamazioaren izaera ekonomikoa kontuan hartuta, erreklamatutako kopurua txikia bada ere, berariazko prozedura jarraitu behar dela ulertzen dugu. Horrelako kexak zuzenean txartel-leihatilan (irekita dagoenean) bideratu eta konpondu ahal zirela uste izan arren, hizpide dugun arazoa murrizteko txartelak kargatzeko bigarren makina bat instalatu zitekeela pentsatu genuen.
Hala, Gipuzkoako Foru Aldundiaren Mugikortasun eta Bide Azpiegituren Sailera jo genuen eta Gasteizko autobus geltokian Lurraldebus txartelak diruz betetzeko beste makina bat jartzeko aukera mahai gainean jarri genuen, izan ere, irtenbide horrek aipatutako inguruabarrak saihestuko lituzke. Ondorioz, bigarren makina instalatu zen eta jakinarazi ziguten etorkizun hurbilean txartelak eskudirutan betetzeko aukeraz gain, kreditu txartelen bidez karga hori burutzeko aukera ematen duten makinak instalatu nahi dituztela.
3. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
Alor honetako kexa kopurua zertxobait murriztu da 2011. urteari dagokionez eta murrizketa hori nabarmenagoa da erakundeak izapidetutako kexa guztien kopuruarekin parekatzen badugu, azken horiek nabarmenki igo baitira. Azken urteetan aurrekontuetan egon diren murrizketak direla-eta, obren eta azpiegituren arloan jardun publiko txikiagoa egon da eta ematen du hori dela eremu horretan gatazkak murriztu izanaren arrazoietako bat.
Edonola ere, aipatu behar da azpiegituren eta herri-lanen eremuan izapidetu diren kexek azpimarratu dituztela obrek, hala nola, errepideetako obrek eragindakoetan dituzten zuzeneko ondorioak. Oro har, obren ondorioz bereziki eragindako pertsonak kexatu dira ez dutelako informazio nahikorik eta gauzatzearen ardura duen administrazioak edo erakundeak ez duelako azkar eta modu eraginkorrean erantzuten euren jabetzek pairatu behar dituzten eragozpenak gutxitzeko bideragarriak diren irtenbideak topatze aldera. Izan ere, desjabetzeengatik edo beste kontzeptu batzuen ondorioz dagozkien kalte-ordainek ez dituzte gai horren inguruko arazoak konpontzen. Kasu horietan administrazioak beharrezkoak diren aurreikuspenak egin beharko lituzke arreta goiztiarra eta elkarrizketa hurbila eta pertsonalizatua eskaini ahal izateko, zentzuzkoak diren alegazioei eta aldarrikapenei erantzuteko edo, hala badagokio, nahi horiek onartzeko ezintasuna behar bezala justifikatzeko.
Garraio publikoaren arloan, aurten aurrera pausuak ematen jarraitu da zenbait txartel bakar ezartzeko. Momentuz, txartel horiek lurralde historiko bakoitzak kudeatzen ditu. Garraio publiko mota desberdinetan erabilgarriak diren txartelak ordaintzeko sistemen integrazioan aurrera egiteak arazoak eta adostasunik ezak eragin ditu, sistema eragile berri batera pasatzea zaila baita. Oso berriak diren teknologiak (kontaktu-txartelak eta sistema kudeatzeko plataforma teknologikoak) barne hartzen dituzten sistema berri horien helburua tarifetako hobarien aplikazioa ahalbidetzea da baina zerbitzuaren kudeaketaren hobekuntzan aurrera pausuak ematea ere erraztu behar dute; izan ere, tresna teknologiko horiek aukera anitzak ematen dituzte biltzen duten informazioa ustiatzeko eta, ondorioz, arazoak denbora errealean konpontzeko, zein etorkizuneko jardueren plangintza egiteko.
Zentzu horretan, garraio sistema integratuago batera migratzeak arazoak eragin ahal dizkie erabiltzaileei desberdinak diren tarifa sistemak bateratzean datzalako eta, horrenbestez, txartel bakarrarekin tratu onuragarriagoa jasotzen zuten zenbait pertsonentzat desabantaila bihur daiteke. Edonola ere, Gasteizko Lurraldebus txartelen makina saltzaileari buruzko kexan ikusi ahal den moduan, aurreko II.6. epigrafean, txartel bakarren sistema berriak kudeatzen dituzten erakundeek kanpainak eta informazio kanalak garatu beharko lituzkete, batez ere, ezarpen fasean eta euskarri berriekin batera lehengo txartelak erabiltzen diren bitartean. Horrez gain, bitarteko horien ezarpena dela-eta sortu daitezkeen erreklamazioak izapidetzeko protokolo argiak eta errazak ezarri beharko lituzkete.
Azkenik, garraio publikoaren gaiari dagokionez, aurreko II.6. atalean nabarmendu dugun moduan, azpimarratu behar dugu berriro ere zerbitzu publiko horien hobekuntzak mugikortasun urria daukaten pertsonentzako eskaintzan eragin berezia duten politika inklusiboen garapena aintzat hartu behar duela. Egokitutako garraioaren eskaintza modu esanguratsuan hobetu behar da; izan ere, gaur egun gainerako herritarren esku dagoena baino askoz murritzagoa da.
Errepideei dagokienez, Gipuzkoako Batzar Nagusiek hartutako neurria aipatu dezakegu. Horren arabera, lurralde historiko horretan bizi diren herritarrek gehienez ere 25 euro ordainduko dituzte hilean AP-1 eta AP-8 autopistak erabiltzearen truke. Autopista horien erabiltzaileek neurri hori eskatu zuten euren ustez, eta zenbait hobari indarrean egon arren, gaur egungo erabileraren kostua baztertzailea eta gehiegizkoa delako, lurraldeko beste eremu batzuetako auzotarrek doako errepideak erabiltzeko aukera baitute eta, ordaintzekoak ez diren errepideen ezaugarriak aintzat hartuta, bide horiek hautatzea ez delako zentzuzko aukera bat.